Ishlab chiqarishdagi 8 ta isrof turi haqida batafsil

Zamonaviy biznes olamida muvaffaqiyatga erishish uchun samaradorlik va unumdorlik juda muhim omillar hisoblanadi. Mijozlarning o’sib borayotgan talablarini qondirish, qisqa muddatli buyurtmalarni o’z vaqtida bajarish va yuqori sifatli mahsulotlarni yetkazib berish bosimi ortib borayotgan bir paytda, ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish jarayonlaridagi isroflarni bartaraf etish har qachongidan ham dolzarbroq masalaga aylanmoqda. Ushbu maqolada biz tejamkor ishlab chiqarishda uchraydigan 8 ta asosiy isrof turlarini va ularni oldini olish usullarini ko’rib chiqamiz.

Qadr-qiymat qo’shmaydigan faoliyatlar o’z navbatida 8 ta isrof turiga bo’linadi. Ular quyidagilar:

• Defektlar (defects)
• Kutish (waiting)
• Transport (transportation)
• Ortiqcha harakatlar (motion)
• Ortiqcha zaxiralar (inventory)
• Ortiqcha ishlab chiqarish (overproduction)
• Ortiqcha qayta ishlash (overprocessing)
• Xodimlar salohiyatidan to’liq foydalanmaslik (skills)

Tejamkor ishlab chiqarish bo’yicha ingliz tilidagi adabiyotlarda shu isrof turlariga tegishli so’zlarning birinchi harflaridan tashkil topgan TIMWOODS degan qisqartma keng qo’llaniladi.

Defektlar

Mahsulot nuqsonlari yoki xizmat kamchiliklari tufayli qayta ishlashga sarflangan vaqt va sa’y-harakatlar kompaniyaning daromadiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Sifatsiz mahsulotlar mijozlarning noroziligiga, qaytarilgan buyurtmalarga, qo’shimcha xarajatlarga va mijozlarni yo’qotishga olib kelishi mumkin. Bunday holatlarni oldini olish uchun ishlab chiqaruvchilar kuchli sifat nazorati tizimlarini joriy qilishlari va nuqsonlarni erta aniqlash hamda tuzatish tartiblarini ishlab chiqishlari lozim.

Kutish

Kutish isrofiga ishlab chiqarish jarayonining keyingi bosqichiga o’tish uchun sarflangan vaqt kiradi. Masalan, uskunaning tayyorgarligini yoki materiallarning yetkazib berilishini kutayotgan ishchi. Bu kutish vaqti unumdorlikni pasaytiradi va kechikishlarga olib keladi. Kutishni kamaytirish uchun ishlab chiqaruvchilar resurslarni samarali rejalashtiradigan tizimlarni joriy qilishlari va zarur paytda materiallar hamda uskunalar tayyorligini ta’minlashlari kerak.

Transport

Bu isrof materiallar, yarim tayyor va tayyor mahsulotlarning ortiqcha harakatlanishini o’z ichiga oladi. Masalan, qurilish materiallari ishlab chiqaruvchisi o’z omboridan iste’molchilarga mahsulotlarni yetkazib berishda, agar marshrutlar optimal bo’lmasa yoki ortiqcha yuklash-tushirish nuqtalari mavjud bo’lsa, bu mahsulot sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi, qo’shimcha transport xarajatlariga va yetkazib berish kechikishlariga olib kelishi mumkin. Transportdagi isrofni kamaytirish uchun kompaniyalar o’zlarining logistika jarayonlarini tahlil qilishlari va mahsulotlarni iste’molchilarga tezkor hamda samarali yetkazib berishning optimal yo’llarini topishi zarur.

Ortiqcha harakatlar

Bu turdagi isroflar yakuniy mahsulotga qiymat qo’shmaydigan har qanday keraksiz jismoniy harakatlarni o’z ichiga oladi. Bunga ortiqcha yurish, ko’tarish, egilish yoki bukilish kabi harakatlar kiradi. Misol uchun, ishchining kerakli asboblarni olish uchun har safar ortiqcha egilishga majbur bo’lishi. Bunday holatlar vaqtni behuda sarflashga, unumdorlikning pasayishiga va ishchilarning jarohatlanish xavfining ortishiga olib kelishi mumkin. Ushbu isrofni kamaytirish uchun ishlab chiqaruvchilar ish joylarining ergonomikasini baholashlari va keraksiz harakatlarni kamaytirish uchun ish jarayonlari hamda uskunalarini takomillashtirishlari lozim. Shuningdek, tejamkor ishlab chiqarishning 5S kabi usullaridan foydalanish ham foydali bo’lishi mumkin.

Ortiqcha zaxiralar

Bu isrof turi xom ashyolar, yarim tayyor va tayyor mahsulotlarning ortiqcha yoki keraksiz zaxiralarini saqlashni o’z ichiga oladi. Misol uchun, kompaniyaning yaxshi sotilmayotgan mahsulotlarining katta miqdordagi zaxirasini saqlab turishi. Bu zaxiralar qimmatli resurslarni band qiladi va eskirish xavfini oshiradi (ayniqsa, elektronika mahsulotlari tez eskiradi). Ortiqcha zaxiralardan kelib chiqadigan isrofni kamaytirish uchun kompaniyalar o’zlarining savdo ma’lumotlarini tahlil qilishlari, ishlab chiqarishni bozor talabiga moslashtirishi va zaxiralarni optimallashtirishi kerak. Buning natijasida bo’shagan mablag’larni boshqa maqsadlarda ishlatish imkoniyati paydo bo’ladi.

Ortiqcha ishlab chiqarish

Bu isrof turi iste’molchilar talabidan ortiq mahsulot ishlab chiqarishni anglatadi. Ortiqcha ishlab chiqarish boshqa isrof turlariga ham olib keladi. Masalan, ko’proq mahsulot ishlab chiqarilsa, sotilmagan mahsulotlar uchun ishlab chiqarish va saqlash xarajatlari oshadi. Buning oldini olish uchun, ishlab chiqaruvchilar o’zlarining savdo ma’lumotlarini tahlil qilishlari, ishlab chiqarishni bozor talabiga moslashtirishi va zaxiralarni optimallashtirishi kerak. Shunday qilib, ortiqcha ishlab chiqarishdan kelib chiqadigan isrofni kamaytirish mumkin va bo’shagan resurslarni boshqa muhim sohalarga yo’naltirish imkoniyati paydo bo’ladi.

Ortiqcha qayta ishlash

Bu isrof turi mahsulotga qiymat qo’shmaydigan ortiqcha qayta ishlash yoki keraksiz qadamlarni o’z ichiga oladi. Bunga mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgandan ko’ra ko’proq resurslardan foydalanish yoki keraksiz qo’shimcha ishlov berish misol bo’la oladi. Natijada, ishlab chiqarish xarajatlari oshadi va mahsulotni yetkazib berish muddatlari cho’ziladi. Ushbu isrofni kamaytirish uchun jarayonlar tahlil qilinishi va yakuniy mahsulotga qiymat qo’shmaydigan har qanday ortiqcha qadamlar olib tashlanishi kerak. Shunday bo’lsa-da, sog’liqni saqlash, oziq-ovqat va moliya sohalari kabi tartibga solinadigan sanoat tarmoqlarida tekshirish, sertifikatlashtirish yoki hujjatlashtirish kabi qadamlarni to’liq olib tashlash imkoni bo’lmasligi mumkin.

Xodimlar salohiyatidan to’liq foydalanmaslik

Xodimlarning bilim, ko’nikma va iste’dodidan to’liq foydalanmaslik ham katta isrofdir. Agar xodimlarga o’z potentsialini namoyon etish va rivojlantirish imkoniyati berilmasa, bu motivatsiya va unumdorlikning pasayishiga olib keladi. Shuning uchun, xodimlarni o’qitish va rivojlantirish dasturlariga sarmoya kiritish, ichki treninglarni rag’batlantirish va ularga yangi vazifalar hamda mas’uliyatlarni qabul qilish imkoniyatini berish juda muhimdir.

Xulosa qilib aytganda, ishlab chiqarish jarayonidagi 8 ta asosiy isrof turini aniqlash va bartaraf etish orqali kompaniyalar mijozlar talablarini yaxshiroq qondirishi, mahsulot va xizmatlar sifatini oshirishi hamda yuqori unumdorlik va moliyaviy muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Biroq, bu jarayon doimiy tahlil, monitoring va uzluksiz takomillashtirishni talab qiladi. Tejamkor ishlab chiqarish tamoyillarini qo’llash orqali korxonalar o’z raqobatbardoshligini oshirishi va o’zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashishi mumkin.

Shu bilan birga, isroflarni kamaytirish va bartaraf etish borasidagi sa’y-harakatlar butun tashkilot miqyosida amalga oshirilishi kerak. Barcha xodimlar, rahbariyatdan tortib, ishlab chiqarish liniyasidagi ishchilargacha, ushbu jarayonda faol ishtirok etishlari va o’z hissalarini qo’shishlari lozim. Buning uchun, isroflarni aniqlash va yo’q qilish bo’yicha treninglar o’tkazish, rag’batlantirish tizimlarini joriy qilish va jarayonlarni doimiy ravishda takomillashtirib borish muhim ahamiyatga ega.

Ishlab chiqarishdagi isroflarni kamaytirish uzoq va murakkab jarayon bo’lishi mumkin, lekin bu kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyati va barqarorligi uchun juda zarurdir. Tejamkor ishlab chiqarish tamoyillarini qo’llash va doimiy takomillashtirish madaniyatini yaratish orqali korxonalar o’z samaradorligini oshirishi, xarajatlarni kamaytirishi va mijozlar uchun yuqori qiymatga ega mahsulot hamda xizmatlarni taqdim etishi mumkin. Bu esa, o’z navbatida, kompaniyaning raqobatbardoshligi va bozordagi mavqeini mustahkamlashga xizmat qiladi.